49. DE BATAAFSE SOCRATES FRANS HEMSTERHUIS

 49. DE BATAAFSE SOCRATES

Enkele weken later kreeg ik bezoek van Frans Hemsterhuis.

Hij bezocht het Planetarium voor het eerst en kwam, zo vertelde hij, op aanraden van graaf de Cavour. “Ja  de graaf is hier inderdaad geweest”, vertelde ik hem

“Een vreemde man. Hij denkt dat hij Pythagoras is en vroeg of ik wist waar Socrates woonde”. Hemsterhuis schoot in de lach.

”En wat hebt U geantwoord?” 

“Dat ik wel wist wie Socrates is, maar dat ik niemand in Franeker kende, die zo heet “.

       “In Duitsland heb ik een bijnaam. Daar noemen ze mij ‘Bataafse Socrates’, omdat ik veel over de oude Griekse filosofen heb geschreven en vooral over Socrates. Hij is mijn grote voorbeeld, genoeg over mijzelf. Ik kom voor Uw Planetarium.”

Ik gaf een korte uitleg en Hemsterhuis luisterde aandachtig en had blijkbaar iets in hem los

gemaakt, want toen ik was uitgesproken, nam hij het woord .

       “Altijd wanneer ik naar die wonderlijke rijkdom van de sterrenhemel kijk, voel ik mij opgenomen in een cascade van licht en word ik overvallen door een heerlijk geluksgevoel. Dat ervaar ik ook onder uw Hemelsplein. Filosofen uit de oudheid noemden dat ‘kosmisch bewustzijn’. Ze probeerden dat te bereiken door denkbeeldige reizen door de kosmos te maken. 

Dat wil Jan Hendrik van Swinden natuurlijk ook: hangend aan een ballon van bovenaf naar beneden kijken, eerst de Voorstraat, waar hij woont dan Franeker, dan het hele land en ten slotte de hele planeet aarde, die dan net zo klein is als de aarde hier boven” en hij wees naar het bolletje aarde aan het Hemelsplein. 

Bij het zien van het ’grote plaatje’ worden je eigen problemen en angsten alsmaar kleiner totdat ze helemaal zijn verdwenen en dat is wat ik hier onder Uw Hemelsplein ook ervaar. 

“In het heelal zijn Azie en Europa twee vlekjes, de oceanen druppels, de allerhoogste berg een kluitje aarde. Alles is nietig, onbestendig en vergankelijk” en weet je wie dat zei? Keizer Marcus Aurelius.

Uw kunstwerk, meneer Eisinga, is van onschatbare waarde omdat  het ons de gelegenheid biedt ons even te bevrijden van alle ellende hier beneden. Want dat heerlijke geluksgevoel, dat is toch waarvoor we leven?“

 “Fijn, dat mijn Planetarium zo’n geluksgevoel bij U oproept”, onderbrak ik hem  “maar daarvoor heb ik het niet gebouwd. Veel mensen voelen zich helemaal niet opgenomen in ‘een cascade van goddelijk licht’ en hebben geen heerlijk geluksgevoel als ze naar de planeten en de sterren kijken, was het maar waar. Ze zijn angstig, omdat ze bang zijn, dat de hemellichamen de aarde zullen vernietigen. Met mijn Planetarium wil ik laten zien, hoe aarde, zon, maan en planeten door de ruimte bewegen, dat angst echt niet nodig is en dat we er, net als u, van mogen genieten. Ik hoop de mensen met mijn Planetarium van hun verkeerde ideeën en doodsangst te bevrijden.”

“En lukt dat een beetje”?, vroeg hij op een wat geringschattende toon.”U zou niet de eerste zijn die zijn bevrijdingswerk met de dood moet bekopen.                                                                         

Pas maar op, dat de geschiedenis zich niet herhaalt”, waarschuwde hij.

“Mijn Socrates werd veroordeeld tot de gifbeker, omdat hij de goden van de stad niet eerde en doet U met Uw Planetarium niet het zelfde?

U kent toch ook het verhaal van Plato die mensen uit een grot wilde bevrijden en als dank door de grot bewoners werd gedood?”

Ik zweeg en stond even in gedachten verzonken. 

“Maar natuurlijk”, dacht ik, “Hemsterhuis noemde Socrates zijn grote voorbeeld en Graaf de Cavour had het over Socrates als zijn grootste vriend en ik herinnerde mij wat Idserts vader had gezegd: ”Onthoud dit verhaal want het verbergt een belangrijke waarheid”, zou dat dan toch waar zijn? 

       “Maar hoe moet het als er straks meer planeten worden ontdekt?”, ging Hemsterhuis verder. “Want met de sterkere telescoop die Jan Pietersz. van der Bildt nu bouwt, zullen we na Uranus misschien nog veel meer planeten ontdekken, dan hebt U misschien wel tien kamers nodig voor Uw Planetarium”.

“Ook wanneer het heelal veel groter is”, antwoordde ik, “kan ik het nog gebruiken waarvoor ik het heb gebouwd, namelijk mensen bevrijden van hun doodsangst, door ze te laten zien, hoe de planeten langs de hemel bewegen”.

“En vergeet ook niet”, ging hij verder, “dat wat onze zintuigen en ons verstand waarnemen, maar een fractie is van wat er werkelijk bestaat, want behalve deze zichtbare wereld is er ook nog een onzichtbare wereld, een wereld van een hogere geestelijke orde die nog oneindig veel rijker is en van waaruit alle stoffelijke, zichtbare dingen zijn voortgekomen. Wij leven hier als vreemdelingen en staren ons blind op de zichtbare, eindige dingen. 

Toen ik laatst bij Van der Bildt voor het eerst door een microscoop keek, ging er een nieuwe, fantastische wereld voor mij open en wist ik dat onze zintuigen ons bedriegen en ons een schijnwereld voortoveren”. 

Hemsterhuis ging zitten en keek omhoog. Hij koesterde, zo leek het wel, zijn geluksgevoel en verkeerde nog in zijn ‘cascade van licht’. “Als ik U goed begrijp”, merkte ik op, “wordt U, als U naar de sterrenhemel kijkt, overvallen door een geluksgevoel en tegelijk voelt U zich bedrogen, omdat Uw zintuigen U een schijnwereld voortoveren”. “Ja, meneer Eisinga “, reageerde hij nu enigszins geïrriteerd, “omdat wij ons helaas moeten behelpen met een beperkt verstand en beperkte zintuigen, waardoor wij die nog veel grotere, onzichtbare werkelijkheid niet kunnen waarnemen. Maar gelukkig zijn we in het bezit van een hoger zintuig, ons geestesoog, waarmee wij toegang kunnen krijgen tot die rijke, maar op het eerste oog, onzichtbare wereld.

Maar zelfs met ons geestesoog is die onzichtbare wereld moeilijk bereikbaar. Ten eerste omdat ons geestesoog zwak ontwikkeld is. Onze andere zintuigen, die op de buitenwereld zijn gericht, vinden wij namelijk veel belangrijker. 

En ten tweede, omdat we die andere wereld niet buiten ons, maar binnenin ons moeten zoeken.

Als we die onzichtbare wereld als iets eeuwigs kunnen ervaren, zo leert Socrates, schenkt ons dat een nog groter geluksgevoel, dan de sterrenhemel, ja dan de hele uiterlijke wereld ons kan schenken”. 

Terwijl hij die laatste woorden zacht en bedachtzaam uitsprak, stond hij op, wierp nog een laatste blik op het Hemelsplein en wilde vertrekken.

“Maar meneer Hemsterhuis, U kunt niet vertrekken, zonder de wereld hier boven te hebben gezien.” “De wereld hier boven, hoe bedoelt U?”, vroeg hij  verbaasd.

Met enige tegenzin beklom hij het laddertje naar de zolder.

Ik had hem nog zo gewaarschuwd zijn hoofd niet te stoten aan de uitstekende vloerbalk, maar tevergeefs. Met een van pijn vertrokken gezicht betrad hij de zolder. Maar eenmaal boven was hij alle pijn op slag vergeten .

“Onder Uw Hemelsplein werd ik al overvallen door een heerlijk geluksgevoel, maar ik wist niet van het bestaan van de wereld hier boven. Dit overtreft alles. Deze wereld is nog veel rijker, dan het Hemelsplein beneden. Alles wat onder het Hemelsplein leeft en beweegt, komt hieruit voort. Wat hebt U dit alles fantastisch gebouwd. Ja, zo is alles op aarde voortgekomen uit een rijk boven onze aarde. Dankzij Socrates weten we dat onze wereld nog veel schoner en ruimer is, dan wat we met onze zintuigen, op het eerste oog kunnen waarnemen. 

Hemsterhuis noemde Socrates “Mijn grote voorbeeld”,.

Hij was de eerste filosoof die meer naar binnen keek dan naar buiten. 

De innerlijke wereld van de mens was voor hem belangrijker dan de buitenwereld. Filosoferen was voor Socrates zoeken naar waarheid. Maar dat zoeken naar waarheid moest hij wel met de dood bekopen.

                                      EISES DIGITALE SCHATKIST

                                      LEES, KIJK, DOE EN ONTDEK

😎

Frans Hemsterhuis is de grootste achttiende-eeuwse Nederlandse filosoof. Zijn werk verspreidde hij in kleine kring. In Duitsland stond hij bij beroemde figuren als Goethe, Kant, Novalis en Hegel bekend als de 'Bataafse Socrates'. LEES MEER :http-::www.kb.nl:denker-op-het-scherm:frans-hemsterhuis

😎

De site van de Universiteit van Groningen : "Frans Hemsterhuis werd geboren op 27 december 1721 te Franeker, in een woning aan de noord-west-zijde van de Voorstraat, waar tegenwoordig een modern bankgebouw staat. Hij was de zoon van Cornelia Maria de Wilde, telg van een Amsterdams regentenfamilie, en Tiberius Hemsterhuis, hoogleraar Grieks aan de Franeker universiteit.LEES VERDER:

http-::www.rug.nl:bibliotheek:search:elekpubrug:publicatiesub:hemsterhuis: