34.'DE BEROEMDSTE WISKONSTENAAR EN INSTRUMENTMAKER'

"En toen op 6 juni 1761, iets na vier uur in de ochtend, zagen we twee zwarte stipjes van Venus langs twee zonnen op de wand schuiven". Foto uit DVD 'Eise Eisinga - Het fenomeen van Franeker'

Op deze titelpagina schrijft Eise:"Astronomie is een wetenschap van het grote weerelts-gebouw, ofte een Regte kennes van het ware beeld des Heemels,waardoor men met zijn verstand, kan na vorschen, de beweegeng en de verschijning van alle zigtbare Hemel-ligten, zo als dezelve onder malkander in dit grote Gebou staan voor te vallen"

"Dit boekje is nog lang niet af,

wij zijn er mee begonnen en jij gaat er mee verder". 

Dat zei mijn vader toen hij mij op mijn zesde verjaardag het boekje gaf over aarde, maan, zon, sterren en planeten. 

       Dat cadeau was een geweldig succes want het is ondertussen uitgegroeid tot een heel dik boek met verhalen over mijn eerste sterrenbeeld de ‘Ooievaar’, mijn eerste planetarium en zonnewijzer, over de grote ontdekkers en ook over Balthasar Bekker, Leonardo da Vinci en nog heel veel meer.

       Sinds ik, dankzij de lessen van mijn rekenmeester Willem Wytses, de ‘geheime’ sleutel tot alle grote ontdekkingen”, de wiskunde, heb ontdekt, werd het boek te dik en heb ik een nieuw boek gemaakt: een rekenboek.

Het heet ‘Grondbeginselen van de Aritmeetica of Rekenkonst’ en ik heb het opgedragen aan mijn grote leermeester en voorbeeld: Euclides. De verhalen in mijn eerste boek over mijn keuken planetarium en de ontdekkers van de hemel heb ik verder uitgewerkt in het boek over de’ Grondbeginselen der Astronomie of Starreloopkunde’            

Na mijn kennismaking met Wytse Foppes in het 

'Theatrum Physicum' had ik nooit kunnen denken dat deze, volgens Antonius Brugmans, ‘beroemdste wiskonstenaar en instrumentmaker van Friesland’ nog eens mijn volgende leermeester zou worden. Ik kon mij namelijk helemaal niet vinden in zijn wonderlijke opvattingen over de Bijbel en het ontstaan van de zwaartekracht. Maar misschien kwam dat ook door de geringschattende manier waarop Wytses over hem sprak. Wellicht was er sprake van ‘jalousie de métier’.

Door zelfstudie had hij zich opgewerkt van eenvoudig dorpstimmerman in Dongjum tot ‘wijnroeier en landmeter’ en wetenschappelijk orakel voor overheid en burgerij. Hij werd zelfs geroemd als een ‘tweede Archimedes’!

Voor mij was Foppes een inspirerende leermeester die mij met hoofd, hart en hand heeft begeleid bij ondermeer het bestuderen van de grondbeginselen van de astronomie.

Hoogtepunt vormde de observatie van de Venus passage in 1761.

Sinds de Mercuriuspassage in 1757 had hij zich voorbereid op deze zeldzame conjunctie van Venus en de aarde.

Van de Provincie had hij toestemming gekregen een observatiepost in te richten in de Cammingaburg, een oud slot even buiten Leeuwarden. 

Samen met nog een aantal leerlingen van Foppes mocht ik hem daarbij helpen. Ik vond het fantastisch om aan zo’n onderneming mee te werken. 

We hadden een vertrek verduisterd en twee telescopen opgesteld die het verschijnsel op de wand moesten projecteren.

En toen, op 6 juni 1761 iets na vier uur in de ochtend, zagen we twee zwarte stipjes van Venus langs twee zonnen op de wand schuiven. 

De observatie was daarom zo belangrijk omdat tijdens de passage de afstand van de aarde tot de zon kon worden gemeten. Die afstand is de standaardmaat of met een mooi woord zonneparallax voor het hele zonnestelsel. 

Niet alleen in Leeuwarden maar over de hele wereld werd de conjunctie bestudeerd. Foppes heeft zijn studie beschreven in een boekje:’Grootheid der Zonne en afstand van de Aarde’

                                         EISES DIGITALE  SCHATKIST

                                                    KIJK, LEES, DOE EN ONTDEK

Eise vertelt enthousiast dat hij zijn leermeester Wytse Foppes mocht helpen bij de observatie van de Venus passage. 

Hij vond het een fantastische belevenis. 

In 2004 en 2008  vond ook een Venusovergang plaats.

Dit schitterende schouwspel mee beleven? Dat kan!

👍 Ga naar  Venusbedekking 1 december 2008

Meer weten over de planeet Venus en conjuncties?

👍Ga dan naar:  Paul's Astropage - Zonnestelsel - Planeten - Venusecember 2008