29.VERGAAN DER WERELD

“En er zullen tekenen zijn aan zon en maan en sterren, en op de aarde radeloze angst onder de volken vanwege het bulderen van zee en branding, terwijl de mensen bezwijmen van vrees en angst voor de dingen die over de wereld komen. Want de machten der hemelen zullen wankelen”.

29. LISSABON 1755: OVERWINNING VAN DE VERLICHTING                                                                                                               

Eén november 1755 was een mooie bijna windstille dag, maar in de havens van Amsterdam, Rotterdam en Harlingen lagen de schepen heen en weer te slingeren, alsof er een hevige storm woedde. 

Iedereen was verbaasd. Hoe was dit mogelijk? Enkele weken later kwam de Leeuwarder Courant met het antwoord: 

“Door de ysselyke schuddingen der aardbeving is Lissabon die fraye, ryke en grote stad er niet meer. Zynde byna 100.000 menschen op een allerjammerlykste wyze verplettert, in de aarde ingezwolgen of verminkt geworden, terwyl zommige, nog zieltogende onder den last der puinhopen hunner huizen, door de onderaardsche dampen verstikt of door ‘t vuur gebraden en verteert zyn”.

Iedereen was ontsteld over de schaal en het geweld van het natuurgebeuren. 

“Nu maar hopen dat er geen onheilsprofeten zijn die beweren dat het een straf van God is”, was de reactie van mijn vader.

Die angst was niet ongegrond, want enkele weken later verkondigde dominee Muller in Leeuwarden dat wij dankzij Gods genade aan een ramp waren ontkomen en dat “dergelijke voorvallen dienden om het Nederlandse volk te prikkelen en de almacht van de Schepper te eerbiedigen”.

Deze straf was volgens Muller niet alleen bedoeld voor ontuchtigen en andere zondaars, maar ook voor de filosofen van de Verlichting zoals dominee Bekker die waagden te betwijfelen dat God direct ingreep als iets Hem niet beviel.

En het zou allemaal nog erger worden. Want in december 1755, vlak voor de jaarwisseling, hield diezelfde dominee een preek waarin hij de komst aankondigde van de komeet Halley die ons met een duizelingwekkende snelheid naderde.

        Als tekst voor zijn donderpreek had hij Lucas 21 vers 25 en 26 gekozen:

“En er zullen tekenen zijn aan zon en maan en sterren, en op de aarde radeloze angst onder de volken vanwege het bulderen van zee en branding, terwijl de mensen bezwijmen van vrees en angst voor de dingen die over de wereld komen. Want de machten der hemelen zullen wankelen”.

Kometen zo verkondigde dominee Muller, vallen in de zon met het doel deze te voeden.

“Voor zo’n  groot vuur als de zon is immers brandstof nodig en daarzonder zou de zon haar schijn verliezen.”

De aardbeving in Lissabon en de nadering van de komeet waren tekenen dat de ‘jongste dag’ nabij was.

       Verlichte dominees als ds. Bekker, die beweerden, dat je uit natuurverschijnselen nooit de bedoelingen van God kon en mocht afleiden, hadden alle ellende over zichzelf en iedereen afgeroepen. Korte tijd later kwam uit Wenen het verontrustende bericht dat heel Europa getroffen zou worden door hevige onderaardse winden, met als gevolg nieuwe aardbevingen. En vanuit Londen kwam het laatste nieuws over de allesvernietigende komeet die nu zeer nabij was.

In een poging de angst weg te nemen en het volk gerust te stellen, plaatste Wytze Foppes Dongjuma op 17 januari 1756 het volgende  bericht in de Leeuwarder Courant:

“Op den eersten november laatst, was de genoemde comeet nog over de 2600 maans afstanden van onze aarde en diensvolgens de minste influentie of weging op de aardkloot tot eenig nadeel heeft toegebragt, veel min, dat daar door aardbevingen en waterbeweging, geheel of ten deele eenigszins zouden veroorzaakt zyn.”

Foppes had de baan van de komeet berekend en met zekerheid vastgesteld dat deze de aarde wel naderde, maar dat van een botsing geen sprake kon zijn. Zijn technische uitleg werd echter door weinig mensen begrepen. 

Toen op de door de Regering uitgeroepen gebedsdag, 18 februari 1756, opnieuw een aardschok werd gevoeld, kon niemand meer volhouden dat er geen bijzondere gebeurtenissen stonden te gebeuren. 

       Twee jaar had  men nu met het vooruitzicht geleefd dat het einde der tijden nabij was, maar al die tijd was er niets ernstigs gebeurd. 

Ds. Muller, de aanstichter van alle verwarring, verliet Leeuwarden en  vertrok naar Curacao.

        Steeds meer mensen begonnen in te zien dat de onheilsberichten vals waren.

Het was het voorzichtige begin van een ommekeer in het denken. Voortaan werden aardbevingen verklaard door natuurlijke oorzaken en niet door menselijke zonden.

                                                    EISES DIGITALE SCHATKIST

                                                  LEES, KIJK , DOE EN ONTDEK

👍In ‘Lissabon 1755: Overwinning van de Verlichting’, vertelt Eise over de verwoesting van Lissabon als gevolg van een aardbeving.

Waarom wordt de verwoesting van Lissabon in 1755 als een overwinning van de Verlichting gezien? Lees:

,