40. JAN HENDRIK VAN SWINDEN PETER VAN DE METER

De oplating van een heteluchtballon op 19 oktober 1784, even buiten de stad, was ongetwijfeld het hoogtepunt in een reeks van wetenschappelijke experimenten. “Voor het eerst in de geschiedenis gaat de mens vliegen als een vogel”, meldde de Leeuwarder Saturdagse Courant. Na een geslaagde onbemande vlucht in Leeuwarden was het nu de beurt aan Franeker. Dagen van tevoren was de stad in rep en roer, want zo ging het gerucht: Van Swinden zelf gaat de lucht in. De stad was uitgelopen om er getuige van te zijn, maar..................

40. JAN HENDRIK VAN SWINDEN.

‘PETER VAN DE METER’

Het bezoek aan de woning van Jan Hendrik van Swinden aan de Voorstraat deed mij denken aan ‘Klein Lankum’ van Petrus Camper. 

Net als Camper had ook Van Swinden een omvangrijke bibliotheek en overal stonden instrumenten opgesteld. 

       “Die instrumenten gebruik ik voor mijn wetenschappelijk onderzoek”, had Van Swinden geantwoord toen ik bij het afscheid naar de betekenis ervan vroeg.

Tijdens een volgend bezoek vertelde hij uitgebreid over zijn onderzoek naar aardmagnetisme, declinatie en noorderlicht.

       Ieder uur van de dag noteerde hij de stand van de magneetnaald, de luchtdruk en de temperatuur en dat deed hij al zes jaar lang!

        “Bij mijn waarnemingen streef ik een zo groot mogelijke mate van zekerheid na”, zo vertelde hij, “want teveel in de wetenschap wordt voor waar aangenomen, dat langs de weg der redenering tot stand is gekomen.”

Van Swinden liep naar z’n boekenkast en kwam terug met een boek van Descartes en een van Newton. 

“Ik wil niets ten nadele zeggen van Descartes, want hij heeft grote verdiensten gehad voor de onttovering van de wetenschap, maar veel van zijn bijdragen voor de wetenschap zijn puur speculatief en daarmee heeft hij op zijn beurt de wetenschap niet verlicht, maar juist weer betoverd. 

Nee, ik ben geen Cartesiaan, maar bewonderaar van Newton, die bij zijn onderzoek een zo groot mogelijke zekerheid nastreefde”. 

        Van Swinden maakte als meteoroloog in Europa naam met zijn minutieuze waarnemingen.

De oplating van een heteluchtballon op 19 oktober 1784, even buiten de stad, was ongetwijfeld het hoogtepunt in een reeks van wetenschappelijke experimenten. 

“Voor het eerst in de geschiedenis gaat de mens vliegen als een vogel”, meldde de Leeuwarder Saturdagse Courant. 

Na een geslaagde onbemande vlucht in Leeuwarden was het nu de beurt aan Franeker.

Met veel zorg had Van Swinden samen met zijn studenten een ballon vervaardigd van papier en stijfsel en gestookt met talhout en stro. Dagen van tevoren was de stad in rep en roer, want zo ging het gerucht: 

Van Swinden zelf gaat de lucht in. De stad was uitgelopen om er getuige van te zijn, maar al snel bleek dat niet Van Swinden maar een eend mee naar boven zou gaan en nog groter was de teleurstelling toen de ballon, nog voordat hij van de grond kwam door een plotselinge windvlaag werd getroffen en vernield. 

Dit mislukte experiment weerhield Van Swinden er overigens niet van zijn natuurkundige experimenten voort te zetten.

In 1785 vertrok Van Swinden naar Amsterdam, waar hij een leerstoel kreeg aangeboden.

Maar ook nadien kwam hij nog regelmatig langs. 

Tijdens een van die bezoeken vroeg ik hem naar zijn aktiviteiten op het gebied van de meteorologie. 

       ”In Franeker was ik meteoroloog, maar ik ben nu metroloog”. 

“Metroloog?”, vroeg ik, zonder na te denken, want ik had natuurlijk kunnen weten wat een metroloog is.

Als weerkundige behoorde hij tot de Europese top, maar als metroloog had hij zo mogelijk nog meer roem vergaard. 

       “Er was alle reden om te komen tot een hervorming van maten en gewichten”, zo vertelde hij, “want iedere zichzelf respecterende stad had haar eigen maten en gewichten. 

Zo was een el in Haarlem 69,8 cm. en in Leiden 68,5 cm. en apothekers en goudsmeden hadden ook hun eigen gewichten. Maar we hebben nu een einde gemaakt aan deze onoverzichtelijke en onwerkbare situatie. Zelf heb ik mogen meewerken aan de eenheid van lengte, de meter.

Tijdens een internationale conferentie in Parijs, om te komen tot de invoering van eenzelfde metrieke stelsel voor maten en gewichten in Europa, is een staaf platina van 1 meter, het 40.000.000 deel van de aardomtrek, als officiële standaard vastgesteld”. 

“En toen hebben ze jou de titel ‘Peter van de Meter’ verleend”, vulde ik glimlachend aan

      “Je kunt beter vragen wat hij niet is”, had Wytses lang geleden eens over Petrus Camper gezegd, maar dat gold ook voor mijn ontdekker Jan Hendrik van Swinden. 

Hij heeft zich behalve als een van de grootste verlichte geleerden van onze tijd ook zeer verdienstelijk gemaakt voor de volksgezondheid en de ontwikkeling van de democratie.

Misschien dat ik hem, als enige oud Franeker, naast zijn grote inspirator en leermeester 

Isaäc Newton, een plaats geef in mijn Zonnewijzer.

                                          EISES DIGITALE SCHATKIST

                                   LEES, KIJK, DOE EN ONTDEK

👍In ‘Peter van de Meter’  vertelt Eise over zijn bezoek aan zijn ‘ontdekker’ professor Hendrik van Swinden die onderzoek deed naar aardmagnetisme, declinatie en noorderlicht. Dagelijks deed hij waarnemingen naar luchtdruk en temperatuur. Hoogtepunt in een reeks van wetenschappelijke experimenten was de oplating van een heteluchtballon op 19 oktober 1784 in Franeker. Zin om zelf te experimenteren met een ballon, waarnemingen te doen naar temperatuur en luchtdruk? Op proefjes.nl - proefjes voor kinderen vind je een hele reeks proefjes met ballonnen.

          👍             “Voor het eerst in de geschiedenis gaat de mens vliegen als een vogel”, meldde de Leeuwarder Saturdagse Courant. 

In  1783 lieten de gebr. Montgolfler de eerste onbemande luchtballon op met 'aan boord een eend en een geit'.

Leeuwarden wilde niet achterblijven en in 1784 vond daar een geslaagde onbemande vlucht plaats 

en na  Leeuwarden was het nu de beurt aan Franeker, vertelt Eise.

Het doet denken aan 4 oktober1957 toen Rusland de Spoetnik, het eerste onbemande toestel            

in de ruimte lanceerde met aan boord het hondje Laika, het eerste levende wezen van de aarde dat de ruimte werd ingeschoten. Welk dier wilde Van Swinden lanceren?

Lees over geschiedenis van de ruimtevaart:http-::www.schooltv.nl:eigenwijzer:2157332:geschiedenis:item:1468501:de-geschiedenis-van-de-ruimtevaart:

👍  In Friesland gingen de Leeuwarders het eerst de lucht in gevolgd door de Franekers.            De Russen waren het eerste in de ruimte. DeAmerikanen vonden dat niet leuk en wilden als eerste een mannetje op de maan laten lopen.  Lees  : http-::www.hetklokhuis.nl:onderwerp:ruimtevaartuigen

👍Meer Illustraties "Franeker begroet de luchtvaart :

https-::www.rijksmuseum.nl:nl:mijn:verzamelingen:116236--eise-eisinga:franeker-begroet-luchtvaart

👍Jan Hendrik van Swinden,'Peter van de meter' en ontdekker van Eise Eisinga in het Rijksmuseum:

https-::www.rijksmuseum.nl:nl:rijksstudio:116236--eise-eisinga:verzamelingen:jan-hendrik-van-swinden-ontdekker-eise-eisinga

 👍

hdl.handle.net:10934:RM0001.COLLECT.516283 

https-::www.rijksmuseum.nl:nl:collectie:RP-T-00-3830 

1783: "Voor het eerst in de geschiedenis gaat de mens vliegen", meldt de Leeuwarder Courant.In 1784 doet Van Swinden een poging. Zie voor meer illustraties : WWW. Rijksstudio Franeker begroet de luchtvaart.

PETER VAN DE METER Prof. J.H. van Swinden en H. Aeneae, vertegenwoordigers van de Bataafsche Republiek op de Parijse Conferentie in 1798, waar de grondslagen van het metrieke stelsel werden vastgesteld, boden op 20 augustus 1799, namens het Nationaal Instituut van Frankrijk het Uitvoerende Bewind een ijzeren meter en koperen kilogram aan. Beiden gestempeld met het bijzondere merk van de Commissie van 1798. Dit exemplaar is niet in decimeters of in centimeters onderverdeeld, anders dan de exemplaren van Aeneae en Van Swinden zelf. De Parijse commissie wilde wel de precieze lengte van de meter garanderen, maar niet de onderverdeling. Dit gewicht werd tot standaard verklaard van het kilogram bij Kon. Besluit van 1 maart 1819, staatsblad no. 8. Art. 1 Tot eerste algemeene standaards of prototypen van de Nederlandsche Maten en Gewigten worden aangenomen: 1. ... 2. Onder den naam van Nederlandsch pond, de koperen kilogramme door dezelfde commissie gejusteerd en gestempeld, uit naam des Franschen Instituuts door gemelde gedeputeerden aan het Uitvoerend Bewind der Bataafsche Republiek op den 20 Augustus 1799 aangeboden en ook onder de eerste Klasse van het Koninklijk Nederlandsche Instituut berustende. Bij Kon. Besluit van 12 april 1839, Staatsblad no. 129, werd dit koperen gewicht als standaard vervangen door het platina kilogram.

Dat niet iedereen vertrouwen had in de toekomst van de luchtvaart wordt duidelijk uit de ZANG op de ongelukkige 'lugtreis' van de heer Blanchart en zijn vrouw.