REVOLUTIE IN FRYSLAN 6

EISE EISINGA 

ICOON VAN DE VERLICHTING

BRENGT KERNWAARDEN VAN DE VERLICHTING IN DE PRAKTIJK als

3.Politicus

De Vroedschap kwam in zeer zwaar weer toen we in conflict kwamen met de Staten van Friesland. 

Dat begon in september 1779  na een warme, droge zomer in Friesland de ‘roode loop’ uitbrak, een besmettelijke en levensgevaarlijke ziekte. 

Wat deden de regenten? Ze gaven opdracht aan armenjagers om met honden jacht te maken op rondtrekkende bedelaars en Joden die alle ellende zouden veroorzaken.

En toen als gevolg van de terugloop van het aantal studenten de inkomsten aan de universiteit sterk terugliepen en ook veel inwoners in financiele problemen kwamen, wilden de Staten de tekorten niet aanvullen en verlaagden de jaarlijkse bijdrage zelfs met veertienduizend gulden.

Het wel en wee van de universiteit raakte de hele stad. 

De Vroedschap drong er bij de Staten op aan het besluit over de bezuinigingen te herzien, maar er werd echter niet naar ons geluisterd. 

Ons verzoek werd resoluut afgewezen. 

Van het beschermen van de natuurrechten door de Staten was tijdens het uitbreken van de levensgevaarlijke ziekte en de financiele zorgen geen sprake. 

Als een overheid dat niet doet dan mogen mensen in opstand komen leerde Locke.“Vinden jullie dat de regenten de belangen van onze stad dienen?”  vroegen de professoren Valckenaar en Coopmans.

Dat de regenten dat niet deden, daarover waren we het binnen de Vroedschap wel eens. 

“Dat betekent dat de Franeker Vroedschap vanaf nu Patriottisch is”, concludeerde de Vroedschap kort maar krachtig.

“Wij zijn de ware patriotten 

wij komen op voor de belangen van het volk

 weg met de regentenkliek 

wij nemen de macht over”

  De radicale leden applaudisseerden.

“ Wij vormen nu de enige, echte regering van Friesland en Franeker is onze zetel.”, sprak Coert Lambertus van Beyma.

Hij zou de komende jaren een hoofdrol in Friesland en Franeker vervullen.

De conflicten tussen Patriotten en  de gevestigde orde waren een afspiegeling van wat zich op provinciaal- en landelijk niveau afspeelde.

Baron Johan Derk van der Capellen, landelijk voorman van de Patriotten gooide nog wat extra olie op het vuur. 

Hij veegde de vloer aan met alles en iedereen die het land naar de verdommenis had geholpen: Oranje, met voorop stadhouder Willem V en zijn aristocratische pruikenkliek.”

Uit vrees voor een militaire inval door stadhouderlijke troepen stelde Van Beyma voor om overal in de provincie burgers te bewapenen.

In het najaar van 1783 werden op tal van plaatsen exercitie genootschappen opgericht. 

Hij riep een provinciale vergadering van exercitie-genootschappen uit, waar hij zichzelf aanstelde tot “hoofd der gewapende natie” en als ongekroonde koning van de Friese Patriotten.

Om onze stad te verdedigen werd het Franeker defesiewezen opgericht.

Coert voelde zich gesterkt door wat er in Holland gebeurde, waar de patriotten de macht hadden gegrepen. WillemV vluchtte naar paleis ‘Het Loo’ in Apeldoorn.

In 1787 kwam het Pruisisch leger de Oranjes en regenten te hulp.

 De patriotten hadden geen schijn van kans tegen het Pruisische beroepsleger. Het zou nog maar een kwestie van uren zijn, zo ging het gerucht, en de troepen zouden de aanval op Franeker openen.

In de nacht van 23 september 1787  ontvluchtten de Patriotten Franeker. Mijn ballingschap zou acht jaar duren.

Lees verder: EISE VERTELT 58   Tweedracht onze grootste vijand

                     EISE VERTELT 60   Te wapen

                     EISE VERTELT 65    Vlucht in de nacht

 Vervolg :       REVOLUTIE FRYSLAN 6

In1794 verklaarde Frankrijk de oorlog aan de Republiek en in de strenge winter van 1794-1795 trokken de Fransen over de bevroren grote rivieren de Republiek binnen en vluchtte Stadhouder Willem V naar Engeland.

Dat was voor veel plaatselijke ‘Comité’s Révolutionair’ het teken om de macht over te nemen.

Op 5 februari 1795 stemden ze in met de eisen van de ballingen en kozen voor een geleidelijke revolutie. 

De vernietiging van alle vonnissen betekende ook voor mij het einde van mijn ballingschap.

Acht jaar had ik naar deze dag uitgekeken, 

de dag waarop ik naar Friesland zou terugkeren.

Daags na mijn terugkeer kreeg ik bezoek van twee vertegenwoordigers van het Provinciaal Bestuur met de vraag of ik mij kandidaat wilde stellen voor de Fries Staten. 

“Wij zoeken medestanders om ons verlangen naar verzoening luid en duidelijk kenbaar te maken, want de tegenstellingen tussen de gematigden en de radicalen zullen, als wij niets doen, ontaarden in een bittere strijd om de politieke macht. 

We roepen iedereen op alle haat en wraaklust te vermijden, elkaar de hand van broederschap te geven en alle personen en eigendommen tegen kwaadwilligen te beveiligen, desnoods met wapens.

We hebben jou dringend nodig Eise.”

Ik voelde mij duidelijk in verlegenheid gebracht. 

Ik kon het verzoek niet weigeren, omdat het verlangen naar verzoening overeenstemde met mijn voornemen geen gevoelens van verbittering, wroeging, rancune en wraak te koesteren.

En er was nog een reden om ja te zeggen. 

Onze strijd voor democratie en een menselijker samenleving, van voor de ballingschap, kreeg nu een vervolg en kwam mogelijk in een beslissend stadium. Ons werk was nog niet af.

Het werden inderdaad zeer spannende jaren van politieke- en maatschappelijke strijd om de macht. 

De strijdende partijen waren niet zoals voor de ballingschap de Patriotten en de Orangisten, maar de gematigden en de radicalen die onderling diepgaand van mening verschilden.

Op 15 en16 juni 1795 vonden de eerste democratische verkiezingen plaats voor de Friese volksvertegenwoordiging. 

Lees verder: EISE VERTELT 65           Vanuit Frankrijk komt de victorie 

                    EISE VERTELT77 en 78        "We hebben je dringend nodig Eise"

 Vervolg: REVOLUTIE FRYSLAN7           Fluwelen revolutie