43. HOOR HET KLOPPEND HART VAN HET PLANETARIUM"

"Ik ben er van overtuigd dat Leonardo en Christiaan zich hier uitstekend thuis zouden voelen en dat geldt ook voor Rene"

43. “HOOR HET KLOPPEND HART VAN HET PLANETARIUM”                                   

"Ter gelegenheid van de opening van het planetarium had mijn vriend

Jan Pietersz. van der Bildt in de winkel van de wolkammerij een kleine expositie ingericht van instrumenten waarmee je de tijd kunt meten: ’Van Zonnetijd tot Klokketijd’.    

Het verzamelen van deze instrumenten was een van zijn hobby’s.

Allereerst stond er de bekende zonnewijzer met het onderschrift:

“Horas non numero nisi serenas” , ik tel slechts de zonnige uren.

“Een pronkstuk voor iedere tuin”, sprak Van der Bildt, maar als tijdmeter heeft hij zijn beperkingen, want geen zon, geen schaduw en dus geen tijd en minuten en seconden bestaan al helemaal niet voor de schaduwmeter. “Daarom plaatste men naast een zonnewijzer vaak dit wateruurwerk” en hij wees op een kleine schaal, waaruit dag en nacht water druppelde.

”Je kunt de tijd meten aan de hoeveelheid water die eruit stroomt.

Dit wateruurwerk was tot 1700 waarschijnlijk de nauwkeurigste klok.

En dan natuurlijk de zandloper die tot ongeveer 800 veel werd gebruikt. Voordeel is, dat zand niet bevriest, maar een groot nadeel is, dat je hem steeds moet keren en dat is ‘s-nachts nogal ongemakkelijk”.

Daarnaast stond de vuurklok die koning Alfred de Grote liet maken: zes kaarsen van 30 centimeter. Ze werden om de beurt aangestoken en brandden dan samen dus 24 uur. Ook al niet zo gebruiksvriendelijk, maar de koning had een speciale bediende die om de vier uur een nieuwe kaars aanstak en de afgebrande kaars verving door een nieuwe.

Een heel bijzondere klok was de geur- of smaakklok, die eind 17e eeuw door een Fransman werd uitgevonden. Als je ‘s-nachts naar het uurwerk reikte, kwam je met je hand in een klein bakje waar in plaats van een cijfer, een geurig specerij zat, met voor elk uur van de nacht een andere geur. 

Zo kon je in het holst van de nacht de tijd altijd nog ruiken of proeven. 

Met de komst van de uurwerken werd de zonnetijd omgezet in klokketijd en werden deze tijdmeters pronkstukken of ‘hebbedingetjes’ voor tuinen, salons en rariteitenkabinetten van de rijken.

De uitvinding van het uurwerk was een ware revolutie. Een groot voordeel was ook, dat je de macht van sterren en planeten, die over alles en iedereen heersten, nu in beeld kon brengen. 

Een advies Eise: neem de beroemde klokken van Straatsburg en Mantua als voorbeeld, en breng hierboven aan het Hemelsplein, rond een menselijk beeld, de tekens van de zodiac aan, trek van elk teken een lijn naar de delen van het lichaam waarover het heerst en je kunt de burgers van Franeker adviseren bij het kiezen van de juiste tijd voor medische behandelingen als aderlaten en operaties, en zelfs bij het maken van kleding, het bewerken van het land en het juiste moment om op reis te gaan.

Massa’s mensen zullen zich iedere dag rond de ingang van het planetarium verdringen.

Veel mensen immers ontvluchten liever de barre werkelijkheid en laten zich liever betoveren door prachtige fantasieën, dan zich te laten verlichten door te luisteren naar een uiteenzetting  over de uitvinding van bijvoorbeeld het slingeruurwerk.

Daarover ga ik nu iets vertellen”. 

Van der Bildt zweeg een ogenblik en vervolgde met: 

“Hoor, het kloppend hart van het Planetarium”, alleen het tikken van de slingerklok was te horen, “en met dank aan Christiaan Huygens, want zonder kloppend hart geen planetarium.”

Vervolgens opende hij zijn tas en haalde twee portretten tevoorschijn, één 

van Leonardo Da Vinci en één van Christiaan Huygens. 

Op de achterkant van het portret van Da Vinci stond: 

“Leonardo da Vinci (1452-1519), Uitvinder, Wetenschapper en kunstenaar. Daaronder had hij een zonnewijzer getekend met:  

“Zon, voor jou zijn mijn uren geschapen,” en verder:

”Leonardo ontwierp zandlopers, waterklokken, zonnewijzers en rader uurwerken met aandrijf en overbrugging systemen, wijzers en wijzerplaat, contragewichten en tandraderen, balans en slagwerk.

Leonardo was zijn tijd ver vooruit: bijna een eeuw voor Galileo Galilei(1583) en lang voor Christiaan (1657) verbeterde hij de tijdmeting. Hij ontwierp, zoals hij zei, ”nieuwe machines” voor een ”nieuwe wereld”.

Op de achterkant van Huygens portret stond:

“Christiaan Huygens (1629-1695), 

Astronoom, wis- en natuurkundige.

Christiaan ontwikkelde de theorie dat licht uit golven bestaat, in tegenstelling tot Newton die beweerde dat licht uit deeltjes bestaat. 

Wat Galileï al had waargenomen, doorzag Huygens.

Ontdekte de ring van Saturnus . Omdat astronomie nauwkeurige tijdmeting vereist, ontwikkelde hij het eerste slingeruurwerk, dat tien keer nauwkeuriger was.” 

“Ik ben ervan overtuigd, dat Leonardo en Christiaan zich hier prima thuis zouden voelen”, sprak Van der Bildt.

“En dat geldt ook voor Descartes” en hij toverde nog een derde portret uit zijn tas. “Hij heeft voor zover ik weet geen uurwerk gemaakt, maar de klok was voor hem wel een voorbeeldapparaat: het heelal met de zon en de eeuwig draaiende aarde, maan en planeten zag hij als één groot uurwerk, een perfect stuk klokkenmakers werk.  

Wat zou René Descartes genoten hebben van dit planetarium!

Da Vinci, Huygens en Descartes zouden zich hier helemaal thuis voelen, daar ben ik zeker van en daarom schenk ik jou deze portretten”.

                                        EISES DIGITALE SCHATKIST

                                LEES, KIJK DOE EN ONTDEK

👍Jan Pietersz. van der Bildt had dus een passie voor klokken. Hoe hij een beetje 'klokkengek' werd, lees je op pagina : EISE VERTELT 15

👍MEER WETEN OVER UURWERKEN TOEN EN NU ?

GA NAAR: 

Stichting Boom-Time: Tijd voor klokken

👍Van der Bildt : “Hoor, het kloppend hart van het Planetarium”, alleen het tikken van de slingerklok was te horen, “en met dank aan Christiaan Huygens, want zonder kloppend hart geen Planetarium.”

Klik door naar : www.schooltv.nl: 3  en je maakt kennis met Christiaan Huygens. Hij was een heel beroemde geleerde. Christiaan snuffelde niet alleen maar door boeken, maar hij vond van alles uit en zette dat dan ook zelf in elkaar. Op tweede kerstdag 1656 maakt Christiaan zijn beroemdste uitvinding af: de slingerklok.